Irak’ta Türkçe Yasaklandı mı?
Tarihsel Arka Plan
sorusu ilk bakışta basit görünse de, aslında çok katmanlı bir tarihsel zemine dayanıyor. Irak topraklarında yaşayan Irak Türkmenleri üzerinden incelendiğinde, Türkçe’nin dilsel, kültürel ve siyasal mücadelesi görülüyor. Osmanlı’nın 1534–1918 yılları arasında Irak’ı idaresi sırasında Türkçe ya da Osmanlı Türkçesi bürokratik yönetimde kullanılmıştı. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Irak’ın İngiliz mandası döneminde ve bağımsızlığı sonrası, 1930 yılına ait Dil Yasası ile Kerkük ve Kifri gibi Türkmen yoğun bölgelerde Türkçe resmî dil olarak kabul edilmişti. [1] Ancak sonraki yıllarda Araplaştırma politikalarıyla birlikte Türkçe ve Türkmen kimliği baskı altında kaldı. [2] Özellikle 1970’lerde ve 1980’lerde Baas Partisi rejimi döneminde Türkçe’nin kamusal alanda kullanımı daraltıldı. [1]
2005 yılında kabul edilen Irak Anayasası’nın 4. maddesiyle Arapça ve Kürtçe ülke çapında resmî dil olarak tanınırken, Türkçe, Süryanice ve Ermenice “yoğun nüfusun bulunduğu yerel idari birimlerde resmî dil olabilir” ifadesiyle azınlık dili statüsüne kavuştu. [3]
Günümüzde Durum: Yasak mı, Tanıma mı?
Bugün için “Türkçe yasaklandı” ifadesi tam anlamıyla doğru değil; dilin kullanımı yasaklandığı bir genel hüküm bulunmuyor. Öte yandan, pratikte Türkçe ve Türkmenlerin dili için hâlâ çeşitli sınırlamalar ve hak mücadeleleri var. Örneğin, Irak dışında uluslararası birçok gözlemci Türkmen dilinin kamusal alanda kullanımının kısıtlandığını bildiriyor. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
Öte yandan, son dönemde pozitif adımlar da atıldı. 2023’te Kerkük Valiliği Türkçeyi resmî dil olarak kabul etti; bu, Türkmenlerin haklarını güçlendirmeye dönük bir karar olarak okunuyor. [4] Ayrıca 2025’te Salahaddin vilayetinde Türkçenin resmî dil statüsü kazandığına dair yerel açıklamalar yer aldı. [5]
Yani pratik durum şöyle özetlenebilir: Türkçe geniş anlamda yasak değil, ancak kullanım hakları hâlâ bölgesel ve idari düzeyde değişkenlik gösteriyor; sistematik engeller ve politik belirsizlikler var.
Akademik Tartışmalar ve İdeolojik Boyutlar
Akademik çevrelerde dil hakkı, azınlık hakları ve çok dilliliğin yönetimi bağlamında Türkçe’nin Irak’taki durumu önemli bir araştırma alanı. Örneğin Christiane Bulut ve başkaları, Irak Türkmen Türkçesinin tarih boyunca “yasaklama–asimilasyon” döngüsüne maruz kaldığını vurguluyor. :contentReference[oaicite:16]{index=16}
Bir diğer tartışma konusu, anayasal metin ile sahadaki uygulama arasındaki fark. Anayasa 4. maddede “idari birimlerde yoğun nüfus bulunduğu takdirde Türkçe … kullanılabilir” dese de, hangi bölgede ne düşünüleceği, hangi kurumların Türkçe hizmet vereceği gibi hususlar belirsiz. Bu da akademisyenlerin “yasa metni ile fiili durum arasında kopukluk var” değerlendirmesini yapmasına yol açıyor. [3]
Ayrıca dilin kimlik siyasetiyle bağlantısı da büyük öneme sahip. Türkmenlerin Türkçe veya Türkiye Türkçesiyle olan bağı, Irak içerisindeki etnik-gerilimler ve bölgesel güç dengeleriyle ilişkili. Bu bağlamda “Türkçe kullanımı” sadece dilsel bir hak değil, bir ulusal kimlik ve politik statü meselesi olarak da okunuyor. [1]
Sonuç
Özetle: Irak’ta Türkçe genel anlamda yasaklanmış bir dil değil; ancak dil kullanımının serbestliği ve resmî statüsü bakımından tam bir güvence altında da değil. Tarihsel olarak Türkçe ve Türkmenlerin dili uzun süre baskı altında kalmış; 2005 sonrası yeni anayasal düzenlemelerle bir kırılma sağlanmış olsa da uygulamada hâlâ sorunlar var. Günümüzde bazı bölgelerde Türkçe resmî olarak tanınıyor, ancak bu durum genelleşmiş değil. Akademik olarak konu, dilsel haklar, etnik azınlıklar ve kamusal hizmetlerde çok dillilik ekseninde tartışılıyor.
İlerleyen dönemde Irak’ta bölgesel yönetimlerin, vilayet düzeyindeki kararların ve azınlık hakları çerçevesindeki uygulamaların Türkçe’nin kamusal alanda ne kadar yaygın ve eşit şekilde kullanılabileceğini belirleyeceği söylenebilir.
Etiketler: #IrakTürkçe #IrakTürkmenleri #dilHakları #çokDillilik #azınlıkHakları #Türkçeİrak
—
Sources:
[1]: “Iraqi Turkmen”
[2]: “The Comprehensive Policy to Manage the Ethnic Languages in Iraq – Turkmen”
[3]: “Languages of Iraq”
[4]: “Turkish added to official languages in Iraq’s Kirkuk”
[5]: “In the city of Salahaddin, Iraq, Turkish has become the official language.”