Kanun teklifi kaç milletvekili ile yapılır? Evet, bir imza yeter—ama sorun burada bitmiyor
“Bir milletvekili tek başına koskoca ülkenin hukuk düzenine yön verecek bir teklifi Meclis’e sunabiliyor” cümlesi sizi ürkütüyor mu, yoksa “demokrasinin özü budur” diye içiniz ferahlıyor mu? Cevabınız ne olursa olsun, çıplak gerçek şu: Kanun teklifi için asgari sayı yok; tek bir milletvekili yeterli. Bu basit bilgi, Türkiye’nin yasama mimarisindeki güç dengesine dair daha büyük bir tartışmanın kapısını aralıyor. Çünkü mesele rakam değil; nasıl teklif verildiği, hangi kalitede metinlerin Komisyon’dan geçtiği ve ne hızla yasalaştığı.
Yetki kimde? “Teklif milletvekilinindir, tasarı devrinindir” gerçeği
Başkanlık sistemiyle birlikte hükümetin kanun tasarısı sunma imkânı kalktı; yasama inisiyatifi kağıt üzerinde Meclis’e döndü. Güzel haber gibi duruyor, değil mi? Ama pratikte fotoğraf daha karmaşık:
- Bir imza kuralı: Tek milletvekili imzasıyla teklif verilebilir. Daha fazla imza yalnızca siyasi mesaj ve pazarlık gücü sağlar.
- Grup gücü gölgesi: Teklif teknik olarak bir milletvekilinin olsa da, iktidar veya ana muhalefet gruplarının çizdiği siyasi çerçeve belirleyici olur. “Bireysel” yetki, çoğu kez “kolektif” disiplinin içinde erir.
- Komisyon filtresi: Plan ve Bütçe, Adalet ve ilgili ihtisas komisyonları teklifi şekillendirir; fakat komisyon aritmetiği yürütme çizgisiyle uyumluysa, inceleme yerine onay hattına dönüşmesi işten bile değildir.
Bir imzanın gölgesi: Hız, torba teknikleri ve kalite sorunu
Bir milletvekiliyle teklif verebilmek, erişimi artırır; muhalefet için de can simididir. Fakat bu kolay erişim, hız tutkusu ve torba kanun alışkanlığıyla birleşince kaliteyi kemirir:
- Hızlı geçiş: Etki analizi yapılmadan, paydaş dinlenmeden, “acil” etiketiyle gelen tekliflerin gece yarısı oylanması artık bir siyasi refleks. Peki hangi vatandaş, ertesi gün cebiyle ve hayatıyla oynayan hükmün neyi değiştirdiğini anlayabiliyor?
- Torba kanun kültürü: Birbiriyle ilgisiz onlarca maddeyi tek pakete doldurmak, muhalefetin ve kamuoyunun denetimini felç ediyor. Bir imza ile başlayan süreç, yüzlerce sayfalık karma bir organizmaya dönüşüyor.
- Teknik kırılganlık: Mevzuat dilinde küçük bir ifade hatası, sektörleri kilitleyebiliyor. Etki analizinin yokluğu, “yama üstüne yama” üretimini normalleştiriyor.
“Bir imza demokrasidir” mi, “bir imza keyfîliğe kapı” mı?
Provokatif ama gerekli sorular:
- Asgari birlikte imza şartı gelse—örneğin en az 5 milletvekili—muhalefetin nefes borusu daralır mı, yoksa konsensüs kültürü mü güçlenir?
- Tekliflerin zorunlu etki analizleri (mali, sosyal, bölgesel) olmadan Komisyon gündemine alınmaması, hızdan çok mu şey götürür, yoksa uzun vadede kaosu mu azaltır?
- Bir imzayla gelen teklifin torba tekniği kullanmasını sınırlamak, demokrasiyi bürokrasiye boğmak mı demek, yoksa okur-yazar yurttaşı ciddiye almak mı?
“Kaç imza”dan “nasıl teklif”e: Soruyu yanlış sorunca cevabı da kaçırıyoruz
“Kanun teklifi kaç milletvekili ile yapılır?” diye sorarken, gözden kaçan asıl başlık şu: Nasıl bir süreçle, hangi standartlarda ve hangi şeffaflıkla yapılıyor? Özetle:
- Erişim sorunu yok: Bir milletvekili yetiyor; muhalefet ve bağımsızlar (varsa) için kapı açık.
- Şeffaflık sorunu var: Tekliflerin gerekçeleri çoğu kez şablon; veriye dayalı etkiler tablo yerine temenni cümleleriyle geçiştiriliyor.
- Zaman sorunu var: Komisyon ve Genel Kurul takvimi, gerçek tartışma yerine prosedür yarışına dönüşmüş durumda.
- Hesap verebilirlik sorunu var: Geri çekilen, kısa sürede düzeltilen veya Anayasa Mahkemesi’nden dönen hükümler, kim ve neden sorularına nadiren açık yanıt veriyor.
İşin politik anatomisi: Bir imza, üç katman
Bir milletvekili imza atıyor, evet; ama teklifi doğuran ekosisteme bakalım:
- Siyasi niyet: Grup stratejisi, kısa vadeli gündem yönetimi, krizlere “kanunla çözüm” refleksi.
- Teknik metin: Mevzuatçılar, bürokratlar ve danışmanlar tarafından yazılan ilk taslak; çoğu kez dar bir çevrede şekilleniyor.
- Komisyon zanaati: Duyuşmalar, değişiklik önergeleri, “son dakika” revizyonları… Burada kurtarıcı dokunuş da yapılabiliyor, telafisi zor hatalar da.
Bu katmanların üçünü de şeffaflaştırmadan, “kaç imza” tartışması makyajdan ibaret kalır.
Somut tartışma önerileri: Harekete geçelim
- Zorunlu etki analizi ve açık veri: Her teklif, maliyet–fayda–dağılım etkilerini içeren asgari bir dosya ve makine-okunur veriyle gelsin.
- Torba frenleri: Birbiriyle ilgisiz maddeler için ayrı teklif zorunluluğu; istisna için ağır gerekçe ve nitelikli çoğunluk.
- Soğuma süresi: Teklifin Komisyon’dan Genel Kurul’a inişinde asgari 72 saatlik kamuya açık “inceleme penceresi”.
- Bağımsız kalite kapısı: TBMM bünyesinde partiler üstü, kalıcı bir Mevzuat Etki Ofisi kurulsun; raporları bağlayıcı olmasın ama gündem dışı bırakılamasın.
Son söz: Bir imza demokrasinin kapısıysa, şeffaflık o kapının anahtarıdır
Evet, kanun teklifi için bir milletvekili yeter. Bu, temsilcinin elini güçlendiren demokratik bir imkân. Fakat hız, torba teknikleri ve zayıf etki analizleriyle birleştiğinde, o imkân yurttaşın aleyhine dönebiliyor. O hâlde asıl çağrı şudur: Rakamları değil, standartları konuşalım. Bir imza kalsın; ama o imzayı veriye, tartışmaya ve hesap verebilirliğe bağlayalım. Çünkü gerçek demokrasi, sadece kimin imza atabildiğiyle değil, nasıl bir kanun yaptığımızla ölçülür.